สติ คือ ความระลึกรู้คุมจิตไปในทางดี, ปัฏฐาน คือ ความตั้งมั่นในอารมณ์ ดังนั้น สติปัฏฐาน คือ ความตั้งมั่นแห่งสติในอารมณ์ฝ่ายดี มีที่ตั้ง 4 หมวด: กาย เวทนา จิต ธรรม

สติปัฏฐาน 4 ประเภท

• กายานุปัสสนา — พิจารณาเห็นกายในกาย ทั้งภายใน–ภายนอก ด้วยความเพียร สัมปชัญญะ และสติ กำจัดอภิชฌา–โทมนัส
• เวทนานุปัสสนา — พิจารณาเวทนาภายใน–ภายนอก เห็นสุข ทุกข์ ไม่สุขไม่ทุกข์ ด้วยสติสัมปชัญญะ
• จิตตานุปัสสนา — รู้เท่าทันจิต เช่น มีราคะ โทสะ โมหะ หรือหลุดพ้น ก็รู้ชัด
• ธัมมานุปัสสนา — พิจารณาธรรมภายใน–ภายนอก ตามความเป็นจริง

จุดประสงค์ของการปฏิบัติ

• สมถกัมมัฏฐาน — ตั้งสติพิจารณาบัญญัติ เพื่อให้จิตสงบ บรรลุฌานสมาบัติ
• วิปัสสนากัมมัฏฐาน — พิจารณารูป–นาม เห็นไตรลักษณ์ (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา) เพื่อละความเห็นผิด นำสู่มรรค–ผล–นิพพาน

ประเภทบุคคลที่เหมาะกับสติปัฏฐาน

• ตัณหาจริต – ปัญญาอ่อน → เหมาะกับ กายานุปัสสนา (หยาบ เห็นง่าย)
• ตัณหาจริต – ปัญญากล้า → เหมาะกับ เวทนานุปัสสนา (ละเอียด)
• ทิฏฐิจริต – ปัญญาอ่อน → เหมาะกับ จิตตานุปัสสนา (พอดี ไม่หยาบ–ไม่ละเอียดเกิน)
• ทิฏฐิจริต – ปัญญากล้า → เหมาะกับ ธัมมานุปัสสนา (ละเอียดมาก)
• สมถยานิก – ปัญญาอ่อน → กายานุปัสสนา (มีนิมิตเข้าถึงได้ง่าย)
• สมถยานิก – ปัญญากล้า → เวทนานุปัสสนา
• วิปัสสนายานิก – ปัญญาอ่อน → จิตตานุปัสสนา
• วิปัสสนายานิก – ปัญญากล้า → ธัมมานุปัสสนา