
นิโรธ คือ การดับทุกข์ หมายถึงการดับ/ละตัณหา หลักธรรมที่นำไปสู่การดับทุกข์มี 5 ประการ ดังนี้
- วิกขัมภนนิโรธ — ดับด้วยข่มไว้: ผู้บำเพ็ญฌานตั้งแต่ปฐมฌาน ข่มนิวรณ์ได้ชั่วขณะอยู่ในฌาน
- ตทังคนิโรธ — ดับด้วยองค์นั้นๆ: ดับกิเลสด้วยธรรมคู่ปรับ/ตรงข้าม เช่น ดับสักกายทิฏฐิด้วยการรู้แยกรูป–นาม (ชั่วคราวเฉพาะกรณี)
- สมุจเฉทนิโรธ — ดับด้วยตัดขาด: ดับกิเลสเด็ดขาดด้วยโลกุตตรมรรคในขณะแห่งมรรค
- ปฏิปัสสัทธินิโรธ — ดับด้วยสงบระงับ: อาศัยโลกุตตรมรรคดับกิเลสแล้ว บรรลุผล กิเลสสงบระงับ ไม่ต้องขวนขวายดับอีกในขณะแห่งผล
- นิสสรณนิโรธ — ดับด้วยสลัดออก/ปลอดโปร่ง: ดำรงอยู่ในภาวะดับกิเลสแล้วอย่างยั่งยืน อมตธาตุคือ นิพพาน
ที่มา: เอกสารนิโรธ (PDF)